Funksionet ekzekutive në fëmijërinë e hershme

Çfarë janë funksionet ekzekutive?
Pse disa fëmijë e kanë më të lehtë të përqëndrohen se të tjerët?
Pse disa fëmijë i ndjekin udhëzimet mirë, por të tjerët jo?
Pse disa fëmijë kanë më shumë gjasa të godasin të tjerët kur ndihen të frustruar, në vend që të ndalojnë dhe të përdorin fjalët e tyre?

Shumë nga ndryshimet që shohim në sjelljen e fëmijëve të vegjël lidhen me funksionin e tyre ekzekutiv. Funksioni ekzekutiv është një grup aftësish që burojnë nga koordinimi i tre proceseve njohëse: fleksibiliteti konjitiv, kujtesa e punës dhe kontrolli frenues.

Këto aftësi na ndihmojnë të planifikojmë, të fokusohemi, të kujtojmë udhëzimet dhe të përfundojmë detyrat. Funksioni ekzekutiv është i rëndësishëm gjatë gjithë jetës dhe fillon të zhvillohet herët.

Fleksibiliteti konjitiv është aftësia për t’u përqëndruar dhe për të kaluar vëmendjen nga një detyrë në tjetrën. Për shembull, fëmijët përdorin fleksibilitetin konjitiv kur përqëndrohen në një aktivitet, si loja me kuba, por më pas kalojnë në një aktivitet tjetër, duke i larguar kubat dhe duke u bashkuar me bashkëmoshatarët e tyre për të treguar një histori.

Kujtesa e punës na mundëson të mbajmë dhe përpunojmë informacionin. Fëmijët e vegjël përdorin kujtesën e punës kur duhet të mbajnë mend dhe të ndjekin një ose më shumë udhëzime, si për shembull kur punojnë në një projekt artistik dhe më pas i vendosin në vendin e tyre materialet që përdorën.

Kontrolli frenues na lejon të ndalojmë një impuls dhe të shfaqim një përgjigje më të përshtatshme. Ne e shohim këtë shpesh tek fëmijët e vegjël kur ata duhet të luajnë me radhë një lodër që e pëlqejnë (për shembull, duke pyetur ‘A mund të kem unë radhën?’ në vend që ta marrin lodrën pa pyetur).

Tek fëmijët e vegjël, të tre aspektet e funksionit ekzekutiv funksionojnë së bashku dhe mund të shihen në mënyra të ndryshme, të tilla si kur një fëmijë duhet të dëgjojë dhe të ndjekë udhëzimet, të injorojë shpërqëndrimet dhe të presë në radhë.

Si zhvillohen funksionet ekzekutive

Funksionet ekzekutive fillojnë të zhvillohen herët në jetë. Foshnjat që përjetojnë marrëdhënie të ngrohta dhe mbështetëse me të rriturit e rëndësishëm në jetën e tyre (psh., prindërit) kanë më shumë gjasa të ndihen të sigurt. Kjo i ndihmon fëmijët të zhvillojnë marrëdhënie pozitive me prindërit dhe të rritur të tjerë, duke u dhënë fëmijëve besimin që u nevojitet për të eksploruar botën e tyre dhe për të zhvilluar pavarësinë dhe aftësitë për zgjidhjen e problemeve. Marrëdhëniet e sigurta gjithashtu çojnë në zhvillim të fortë social dhe emocional dhe aftësi të funksioneve ekzekutive te fëmijët e vegjël. Fëmijët që zhvillojnë aftësitë e funksioneve ekzekutive herët në jetë kanë më shumë gjasa të tregojnë vetëkontroll, veçanërisht kur rriten dhe kalojnë në mjedise mësimore më të strukturuara.

Rëndësia e funksioneve ekzekutive

• Funksionet ekzekutive janë vendimtare për zhvillimin e shkrim-leximit.
• Sistemi i funksioneve ekzekutive është themeli i aftësive tona pragmatike: perceptimi i të tjerëve, frenimi i vetvetes dhe vetë-monitorimi i veprimeve tona për një ndërveprim shoqëror.
• Sistemi i funksioneve ekzekutive rregullon aftësinë tonë për të mësuar çdo informacion të ri, pavarësisht nga përmbajtja ose tema.
• Sistemi i funksioneve ekzekutive na lejon të krijojmë qëllime për të ardhmen dhe të krijojmë plane tani për të qenë në gjendje t’i arrijmë ato qëllime.
• Sistemi i funksioneve ekzekutive ofron bazën e nevojshme për të zhvilluar elasticitetin dhe vetëvendosjen, dy aftësitë që hulumtimi ka treguar se janë grabitqarët më të mirë të suksesit të ardhshëm personal dhe profesional (Steinberg, 2014).